Hoe je reageert op situaties heeft alles met de werking van je brein te maken. Alledaagse situaties kunnen verschillende reacties opwekken. Veel van wat wij doen wordt onbewust aangestuurd door de hersenstam. Laatst maakte ik een bijzondere situatie mee.
Ik wil het verhaal graag met jullie delen, waaruit blijkt dat mijn brein mijn gedrag verklaart.
Tijdens mijn lunchpauze loop ik regelmatig een rondje in het fraaie Zeeuwse stadje waar ik werk. Ik liep al even met de schil van mijn banaan in mijn hand, omdat ik de schil niet zomaar op straat wilde gooien. Hoewel ik het nog nooit in het echt gezien heb kreeg ik beelden van iemand die uitglijdt over een bananenschil op straat en erg onfortuinlijk terecht komt. Ik ging dus maar serieus op zoek naar ‘iets’ waar ik mijn schil in kwijt kon. “Nee, niet die vieze bananenschil in mijn schone prullenbak, je laat het hoor!” schreeuwde de man uit de friettent op het plein. De meeste mensen reageren niet zo goed op het woordje ‘niet’…. Meestal filtert het brein dat woordje weg en wordt de aandacht juist extra getrokken naar datgene wat verboden wordt door de ander. Door dit principe zou je denken dat ik de schil toch in de prullenbak zou gooien, maar er was meer aan de hand in mijn brein. De man had in een splitseconde iets in mij teweeg gebracht. Ik stond vastgenageld aan de grond, beteuterd als een kleuter en durfde me niet meer te verlossen van mijn last.
Reactie in brein beïnvloedt gedrag
Veel van wat wij doen, wordt onbewust aangestuurd door de hersenstam. Ons brein bestaat uit de hersenstam (het reptielenbrein), het limbische systeem en de neocortex. Het reptielenbrein kent: vechten of vluchten. Evolutionair gezien is dit een belangrijk onderdeel om te overleven. Ons brein heeft nog steeds allerlei netwerken paraat om bedreigingen te minimaliseren. Het is opvallend dat ons brein bedreigingen in sociale situaties hetzelfde behandeld als bijvoorbeeld gebrek aan voedsel of water; er volgt een stressreactie en deze beïnvloedt ons gedrag.
Nog een verklaring voor gedrag: via het SCARF-model
Het SCARF-model is een door David Rock (2008) ontwikkeld model naar aanleiding van de belangrijke ontdekkingen in de neurowetenschappen. Het model legt de gemeenschappelijke factoren vast die een beloning of dreigingsreactie in sociale situaties activeren. Het SCARF-model stelt dat er vijf domeinen zijn die we ofwel als belonend, ofwel als bedreigend kunnen ervaren
- Je status;
- Je gevoel van zekerheid (certainty);
- Je autonomie;
- Je gevoel ‘erbij te horen’ (relatedness) en
- Je perceptie van rechtvaardigheid (fairness).
Wat gebeurde er bij het frietkraam in mijn brein?
Mijn ‘bananengeschil’ was duidelijk een gevalletje ‘drukken’ op de knoppen van Status en Rechtvaardigheid: Wie denkt die vent wel dat hij is om zo tegen mij tekeer te gaan. En wat oneerlijk. Ik doe zo mijn best de stad schoon te houden. Bovendien kwam ik in de vecht-modus, want ik ging de discussie met hem aan. Al met al moet het een nogal koddig gezicht geweest zijn: een rood aangelopen man en een wat angstig, tegensputterende vrouw die bij het weglopen (lees ‘vluchten’) nog net over haar schouder durfde te roepen: “Kijk maar uit voor je hart want dit is niet goed voor je”. Daarna ging ik bedremmeld op zoek naar een andere afvalbak.
Toen de stresshormonen waren afgenomen en mijn bananenschil in een gemeente-prullenbak lag, moest ik wel grinniken. Het was een herkenbare situatie geweest. ’s Morgens had ik in de training over de werking van het brein verteld. Als je emotionele brein het overneemt is het moeilijker om het oogpunt van de ander mee te nemen en empathisch te reageren. En dat is precies wat er gebeurde. Toch had ik het liefste een empathische reactie gegeven. Het is mooi om te zien dat mijn brein mijn gedrag had verklaard.